نسخه ایمنی کلانشهرهای کشور چیست/۱۰ اصل تاب آوری شهرها

به گزارش سرای نور؛ مخاطرات زیادی کلان شهرهای ایران را تهدید می کند از زلزله و سیل گرفته تا آلودگی آب و هوا و فرو نشست زمین، اما شهرهای ما در برابر این مخاطرات چقدر آمادگی دارند؛ تجریه سیل ها و زلزله های مختلف درشهرهای کشور نشان می دهد که اگر بادی با سرعت در شهری بوزدو یا بارانی تند ببارد می تواند میلیاردها تومان خسارت مالی بر جای بگذارد و به دلیل اتفاقات قابل پیشگیری جان بسیاری از شهروندان را بگیرد .

شهرهای بزرگ کشور  کم تر روز آرام و بی حادثه  داشته اند. روزی نیست که در کلان شهرهای ما آتش سوزی یا ریزش ساختمانی در اثر گود برداری غیر اصولی نباشد  یاتصادفی که منجر به مرگ عابر پیاده ای شود. روزهای بارانی،بحران سیل شهرها را تهدید می کند وروزهای تابستانی کم آبی و فرو نشست زمین . آلودگی آب و هوا که به اعتقاد کارشناسان در لیست بحران های همیشگی کلان شهرها قرار می گیرند هم درد قدیمی است.

بحران های جدید در راه است

اما کلانشهرهای ما تا چه اندازه در برابر این حوادث طبیعی آمادگی دارند. مجید عبداللهی مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و مدیریت توسعه شهری سازمان شهرداری‌ها با بیان اینکه در مورد آسیب‌پذیری شهرها در برابر حوادث طبیعی باید به جهت‌گیری تغییرات اقلیمی توجه بیشتری کنیم، گفت: به رغم آنکه هنوز موضوع زلزله به عنوان یک بحران در اذهان پررنگ‌تر است، باید بدانیم در یک دهه گذشته به دلیل تغییرات اقلیمی، نوع بحران‌ها تغییر کرده و وقوع طوفان در غرب آمریکا و شرق آسیا و یا وقوع سیلاب‌ها در نقاط مختلف دنیا بیانگر آن است که نوع حوادثی که در شهرها و مراکز سکونتگاهی اتفاق می‌افتد، تغییر کرده است. بنابراین ما باید متناسب با تغییرات حوادث، شهرها را آماده در برابر آسیب‌های احتمالی کنیم.

تبریز آسیب پذیرترین شهر در برابر زلزله

وی در خصوص آسیب‌پذیری ۸ کلانشهر کشور در برابر بلایای طبیعی از نظر سیل و زلزله گفت: کلانشهرهای تبریز، مشهد، شیراز و تهران نسبت به اصفهان، کرمانشاه، قم و کرج آسیب‌پذیرترند و میزان آسیب‌پذیری تبریز در برابر زلزله از سایر کلانشهرها بیشتر است. بنابراین باید برنامه‌ریزی‌های دقیق‌تری در خصوص آسیب‌پذیری این شهرها در برابر بلایای طبیعی شود.

نگاه جدید به بحران

مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و مدیریت توسعه شهری سازمان شهرداری‌ها با بیان اینکه مدل‌ها و نگاه‌های مختلفی در خصوص بحث مدیریت بحران وجود دارد، گفت: یک نگاه آن است که هر وقت حادثه‌ای مانند زلزله رخ داد، آن را مدیریت کنیم که این نگاه تقریباً در دنیا منسوخ شده؛ نگاهی که بحران‌محور است. مدل دیگر پیش‌فعال بودن در برابر خطرات بالقوه است. در مدل ریسک‌محور که در دنیا به آن توجه زیادی می‌شود، کالبد شهرها در برابر حوادث مقاوم می‌شود و شهرها از لحاظ فضا و زیرساخت‌ها و شبکه‌ ارتباطی در برابر حوادث احتمالی در برابر زلزله مقاوم‌سازی شده، اما نگاه دیگری نیز در خصوص مقابله با خطرات طبیعی وجود دارد و آن تاب‌آوری شهری است؛ یعنی علاوه بر کالبد شهرها در برابر بحران‌ها و آمادگی شهر در زمان بحران، مردم و شهروندان را نیز در برابر حوادث احتمالی توانمند کنیم و افرادی را پرورش دهیم که بتوانند هم به خود و هم در برابر دیگران در برابر بحران‌ها کمک کنند.

عبداللهی تصریح کرد: تلاش دولت در حوزه نوسازی بافت فرسوده، مسکن روستایی و تلاش برای مقاوم‌سازی برنامه‌های شهری در این مدت در جهت نگاه ریسک‌محوری بوده اما در کشور ما نیز نگاه تاب‌آوری حاکم شده است و می‌بینیم در کلانشهرهایی مانند مشهد و تهران گروه‌های دوام و نگاه محله‌محوری به مهار بحران شکل گرفته است.

 آخرین وضعیت سند آسیب شناسی مدیریت بحران

وی با اشاره به تدوین سند آسیب‌شناسی ، مدیریت بحران گفت: این سند در پی مشارکت بیشتر دولت‌های محلی در بحث مدیریت بحران است. در حال حاضر بر اساس قوانین شهرداری‌ها و شوراها، نقش مستقیمی وظیفه مستقیمی در موضوع مدیریت بحران ندارند، بلکه نقش همکار و پشتیبان را دارند و تنها در مدیریت سیل و آتش‌سوزی‌ها وظیفه مستقیم دارند و در سایر حوادث در نقش همکار باید تجهیزات خود را برای آواربرداری و … در اختیار نهادهای مسئول بگذارند. برای شوراها نیز سه نقش وضع قوانین محلی، نظارت بر ایمنی شهرها و جلب مشارکت‌های مردمی و یا سازمان‌های مردم‌نهاد و مدنی در بحث ایمنی پیش‌بینی شده که در سند آسیب‌شناسی و مدیریت بحران به ارتقای نقش مدیریت محلی پرداخته‌ایم.

به گفته عبداللهی، اولین جلسه بررسی این سند، دو هفته پیش در دولت برگزار شد و تصمیم گرفته شد طی یک ماه آینده جلسات کارشناسی برای تدقیق محورهای این سند از سوی نهادهای مسئول برگزار شود.

سند آسیب‌شناسی، مدیریت بحران به منظور شناسایی مشکلات و چالش های پیش روی کلان شهرها در برابر حوادث و بحران های طبیعی با انطباق آنها با چارچوب سندی(کاهش خطر بلایای جهانی)، سیاست های کلی نظام و قوانین و مقررات شهرداری ها، در راستای پیروی از الگوی تاب آوری شهرها در بحران به منظور رسیدن به یک سند واحد تهیه شده است.

برخی از این سیاست ها شامل ایجاد مدیریت واحد با تعیین رئیس جمهور برای فرماندهی بحران، تدوین برنامه جامع علمی به منظور بازتوانی روانی آسیب دیدگان، گسترش نظامات موثر جبران خسارت نظیر بیمه ها، پیشگیری و کاهش خطر پذیری ناشی از زلزله ها ( افزایش ضریب ایمنی در ساخت و سازها) است.

۱۰ اصل تاب آوری در کشور

مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و مدیریت توسعه شهری سازمان شهرداری‌ها با اشاره به اینکه این سند در ۱۰ اصل پایه در تاب‌آوری شهرها تدوین شده، اضافه کرد: اصل سازماندهی، تأمین منابع، حفاظت زیرساخت‌ها، توجه به ظرفیت‌های اجتماعی و مدنی در جامعه، توجه به آموزش‌های عمومی و نقش آموزش و پرورش، بازسازی و بازتوانی در جامعه، تأکید بر حوزه زیست‌بوم شهری (به طور مثال در بحث بحران توجه به شهر تهران توجه نشود و حاشیه شهر نیز مورد توجه قرار گیرد)، شناسایی خطرات و نقاط ریسک‌پذیر، مقررات و برنامه‌ریزی برای کاربری اراضی همجوار از لحاظ سازگاری و ناسازگاری، توجه به مقاومت‌پذیری سازمان‌های حیاتی در برابر بحران مانند آتش‌سازی و مراکز انتظامی و… (یعنی مراکزی که باید خود در برابر بحران بیشترین نقش را ایفا کنند، در برابر هر بادی نلرزند) و سیستم هشدار سریع از مبانی اصلی این سند هستند.

وی با اشاره به اینکه نیازمند آن هستیم در زمان‌های بحرانی یک مرکز هماهنگ‌کننده خدمات ایمنی و درمانی وجود داشته باشد، گفت: در بسیاری از کشورها با یک شماره‌تلفن، هماهنگی‌های لازم برای مدیریت بحران انجام می‌شود؛ یعنی اگر حادثه‌ای رخ داد و نیاز به آمبولانس بود یا نیروی انتظامی یا آتش‌نشانی به یک تلفن مرکزی تماس گرفته می‌شود و بر اساس نوع حادثه، خدمات به محل اعزام می‌شود که باید در ایران نیز به جای چند تلفن اطلاع‌رسانی، یک تلفن مرکزی داشته باشیم.

به گفته این مقام مسئول، ایران به دلیل حوادث بزرگی که رخ داده و تقریباً هر ۱۰ سال یک حادثه بزرگ مانند زلزله داشته‌ایم، در برابر مقابله با حوادث جزو کشورهای خوب دنیاست و در حوزه بازسازی نیز توانسته‌ایم جایگاه خوبی در میان کشورهای جهان داشته باشیم.

اما با چه نسخه ای  می توان تهران و کلان شهرهای ایران را به شهرهای ایمن تبدیل کرد ؟احمد صادقی رئیس سازمان مدیریت بحران شهرداری تهران، در این رابطه می گوید: برای ایمن سازی شهرها در برابر حوادث تجربیات زیادی در دنیا وجود دارد. پروژه هایی مثل جامعه ایمن که توسط دانشگاه کارولیسنکای سوئد پیشنهاد شده است یکی از این پروژه هاست که بیشتر بر روی حوادث شهری تاکید دارد. این پروژه در بعضی شهرهای ایران از جمله شهر تهران اجرا شده است. پروژه دیگری که از طرف سازمان جهانی بهداشت معرفی شده است پروژه شهر سالم نام دارد که به دنبال سالم سازی فضاهای شهری و شهروندان است. در حوزه پیشگیری و کاهش اثرات بلایای طبیعی اختصاصا آخرین نسخه ای که توسط دفتر استراتژی بین المللی کاهش خطر بلایای سازان ملل پیشنهاد شده است موضوع تاب آوری شهری است. این کمپین از سال ۲۰۱۰ در جهان شروع شده و هم اکنون بیش از ۳۰۰۰ شهر از اصول ده گانه آن پیروی می کنند. اصول این پروژه بر موضوع استفاده از ظرفیت های حاکمیتی، اجتماعی ، طبیعی، اقتصادی و فرهنگی شهر برای افزایش ایمنی و تاب آوری شهر تاکید دارد. جالب این است که با توجه به اعلام استراتژی های بین المللی کاهش خطر بلایا در سال ۲۰۱۵ اکثر کشورها از جمله کشور ما متعهد شده که از این راهبردها پیروی نماید. بنابراین اینطور می توان نتیجه گیری کرد که حداقل تا سال ۲۰۳۰ نسخه ایمن سازی مناطق شهری  نسخه تاب آوری و تلاش برای تحقق اصول ده گانه آن است.

نقشه راه جامع برای کاهش بلایای طبیعی نداریم

به گفته صادقی، همه کشورها در سطح ملی و در سطح محلی باید برنامه کاهش خطر برای کشور و شهرها داشته باشند. متاسفانه باید بگوییم که تا کنون کشور ما دارای نقشه راه جامعی برای کاهش خطر بلایا نبوده است که این موضوع بر اساس تعهد بین المللی که داده ایم باید در اولویت مسئولین و دولت قرار گیرد هر چند برنامه هایی در بخش های مختلف وجود دارد، اما سند جامع کشوری نداریم. البته اقداماتی در این زمینه شروع شده است اما هنوز در ابتدای راه هستیم. این برنامه باید تا سال ۲۰۳۰ اقدامات کشور را تبیین کند یعنی حداقل باید سه برنامه ۵ ساله را پوشش دهد. بنابراین بسیار مهم و حساس اسن و باید دقیق تدوین گ شود . البته در تهران موضوع متفاوت هست. تهران در سال ۱۳۸۰ برنامه جامع کاهش خطرپذیری داشته است و در مدت این ۱۵ سال اقدامات زیادی در خصوص مدیریت بحران انجام شده است. به عنوان مثال ساخت پایگاه های مدیریت بحران، ساخت مرکز فرماندهی مدیریت بحران و تدوین نقشه راه های اضطراری از نتایج و دستاوردهای این برنامه بوده است. بخش زیادی از این برنامه انجام شده است اما اکنون پس از گذشت ۱۵ سال از تدوین آن برنامه، ما نیازمند برنامه جدیدی با رویکرد جدیدی هستیم که در واقع همان رویکرد تاب آوری شهری است که در دستور کار شهرداری تهران قرار گرفته است.

زلزله تهدید درجه یک تهران/ تاب آوری تهران متوسط است

این مقام مسئول در حوزه بحران در پاسخ به این پرسش که تهران در برابر کدام بلایای طبیعی آسیب پذیر تر است گفت: تهران تقریبا در برابر همه حوادث آسیب پذیر است چرا که مشخصه های آسیب پذیری در تهران زیاد است مثلا تراکم جمعیت در شهر تهران بسیار بالا است. تهران دارای گسل های متعددی است. علاوه بر آن مسیل های زیادی در تهران وجود دارد، میزان بافت فرسوده در شهر تهران زیاد است و هم چنین زیرساخت های حیاتی تهران فرسوده و قدیمی هستند اما اگر بخواهیم بگوییم که تهران در برابر کدام مخاطره بیشترین آسیب را متحمل خواهد شد، باید بگوییم که تهران در برابر زلزله بیشترین آسیب را خواهد دید. البته من برخلاف بعضی از افراد که می گویند اگر در تهران زلزله بیاید بزرگترین فاجعه تاریخ رخ می دهد، بر این باور نیسستم. میزان آسیب تهران همانطور که گفتم به خیلی از عوامل بستگی دارد. مطالعات تاب آوری تهران که اخیرا ما در تهران انجام دادیم نشان می دهد که تاب آوری تهران در برابر حوادث متوسط است. این بدان معنی است که تهران می تواند زلزله و مخاطرات دیگر را علی رغم آسیب بذیری مدیریت کند. ظرفیت های زیادی وجود دارد که اگر از انها استفاده کنیم وضعیت ایمنی شهر بهبود خواهد یافت. مهم این است که ما برای استفاده از این ظرفیت ها چقدر برنامه داریم و چقدر متولیان امر با هم هماهنگ هستند.

تهران و ایران در میان کشورهای ایمن چه جایگاهی دارند

گزارش های متعددی در این زمینه وجود دارد. آژانس سوییسی ری که یک آژانس بین المللی در تخمین خسارت های اقتصادی است تهران را جزو ۱۰ شهر آسیب پذیر از نظر اقتصادی می داند. که در همین گزارش توکیوی ژاپن بالاتر از تهران قرار گرفته است، در صورتی باور عمومی این است که شهر  توکیو  شهری مقاوم است و اسیبی نمی بیند. رئیس سازمان مدیریت بحران شهرداری تهران  در این زمینه توضیح داد:  وقتی صحبت از آسیب پذیری می کنیم باید ببینیم که منظورمان چیست. از نظر آسیب پذیری اقتصادی تهران واقعا آسیب پذیر است چون بسیاری از فعالیت های اقتصادی کشور در تهران متمرکز شده است. گزارش دیگری که می توان به آن اعتماد کرد گزارش جهانی ارزیابی خطر بلایا است که در سال ۲۰۱۵ توسط سازمان ملل منتشر شده است. در این گزارش که به گزارش گار معروف است آمده است که ایران در کنار کشورهایی مثل شیلی، اندونزی، پاکستان از نظر منابع اعتباری، دارای نقص است و باید در این زمینه سرمایه گذاری کند. این گزارش تاکید می کند که ایران باید در زمینه بازسازی بافت های فرسوده سرمایه گذاری کند. در سال ۲۰۱۳ هم دانشگاه سازمان ملل گزارش را به نام گزارش جهانی خطر بلایای طبیعی منتشر نمود که در آن گزارش میزان خطر کشورها بر اساس شاخصی به نام شاخص خطر جهانی سنجیده شده است. در گزارش سال ۲۰۱۴ این نهاد، جایگاه ایران در بین ۱۷۳ کشور در رده ۱۱۲ قرار دارد. در اینجا من می خواهم تاکید کنم که باید دید این رتبه بندی ها بر اساس چه عواملی سنجیده می شود. مهم این است که ها نقاط ضعف خودمان را بشناسیم، ظرفیت های خودمان را شناسایی کنیم و برای کاهش خطر بلایا برنامه مدون و تعهد لازم را داشته باشیم. جالب است که این گزارش تاکید می کند که ایران یکی از کشورهایی است که مناطق شهری ان دارای آسیب پذیری زیادی است. دلیل آن هم این که که میزان شهرنشینی در ایران بیش از متوسط جهانی است. بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۰ میزان شهرنشینی در ایران حدود ۷۲ درصد می باشد که این میزان در دنیا حدود ۵۵ درصد است.

برای حل مشکل زلزله تنها دعا نکرده ایم

صادقی در پاسخ به این پرسش که مسئولان در برابر تصور زلزله تهران فقط دعا می کنند و آرزو برای آن که در تهران زلزله نیاید. به جز دعا برای زلزله نیامدن چه کاری برای تهران شده است گفت: حتما باید برای دفع بلایا دعا کرد و صدقه داد. این یکی از اعتقادات ماست، اما اصلا اعتقاد ندارم که مسئولین برای نیامدن زلزله فقط دعا می کنند. انصافا باید گفت که طی چند سال گذشته اقدامات ارزنده ای انجام شده است مثل همین اقداماتی که به آن اشاره کردم. اخیرا نقشه گسل های تهران مورد تایید شورای عالی شهرسازی کشور قرار گرفت و در طرح تفصیلی تهران لحاظ شد. این اقدام حدود ۱۰ سال زمان برد. اقدامات کاهش خطر بلایا اقدامات آنی نیستند. حتما نیازمند زمان و مطالعات فراوان و هم چنین اقدامات متعددی هستند.

ژاپن که امروز در امر مدیریت بحران پیشتاز هست از سال ۱۸۶۰ دارای سیستم مدیریت بحران  است  و در این زمینه اقدام کرده  است. بنابراین ما هم باید بیشتر تلاش کنیم و بیشتر دغدغه داشته باشیم تا کشوری ایمن تر داشته باشیم.

منبع:مهر